Память в малом городе: опыт исследования полярных кейсов

Abstract

Память в каждом городе отличается уникальным содержанием, определяющимся историей конкретного места. Исследования памяти сегодня востребованы, наш текущий проект, посвященный музеям, продолжает тематику предыдущих исследований малых городов вообще и социальной памяти, в частности. В своих исследованиях мы оперируем данными, полученными с помощью комплекса эмпирических методов: наблюдения, интервью, ментальных карт и пр. Одним из результатов было проявление феномена «неудобного» прошлого. Тематика репрессий упоминалась довольно редко и немногословно, особенно на фоне героических побед в Великой Отечественной войне и трудовых достижений индустриализации середины XX в. Исследование музеев малого города и множественности культур памяти только началось. Были сделаны кейсы в двух городах: Инта (Республика Коми, приполярный, северный Урал) и Котельнич (Кировская область). Всего собрано 48 интервью. Мы выбрали эти два города как полярные с точки зрения длительности их истории. В результате тематика памяти показала отличия не только в упоминании событий дореволюционной истории, но и значении вклада репрессированных в создание и развитие города.

W 2021 r. zespół autorki przeprowadził pierwszy etap badań nad projektem „Muzeum Małego Miasta: Wielorakie Kultury Pamięci (Analiza Historyczna i Socjologiczna)” (projekt wspierany przez Rosyjską Fundację Nauki nr 21-18-00418, 2021-2023) w dwóch miastach. Pierwszym jest Kotelnich z regionu Kirowa (rok powstania to 1780, ale wzmianki o tej osadzie są notowane od XII wieku). Mieszkańcy walczyli z oddziałami Chanatu Kazańskiego, wspierali wojnę chłopską Iwana Bolotnikowa. W XIX wieku Kotelnich stał się jednym z centrów handlowych północno-wschodniej części Imperium Rosyjskiego, a słynny Jarmark Alekseevskaya znany jest od XVII wieku. W grudniu 1917 r. ustanowiono władzę radziecką, w czasie Wielkiej Wojny Ojczyźnianej mieściła się tu szkoła mechaniki lotniczej oraz kilka szpitali. Historia, opowiadana w mieście Kotelnich, doskonale wpisuje się w ramy fabularne rosyjskiej polityki pamięci. Jak w wielu innych miejscach, rzadko poruszany jest temat represji politycznych i tragicznego wkładu członków armii robotniczej. Drugie miasto to Inta, młoda miejscowość położona w Republice Komi, na północnym Uralu. Kolej Peczora została zbudowana w bardzo krótkim czasie przez więźniów, z których znaczna część była represjonowana politycznie. To właśnie w tym mieście temat represji politycznych okazał się najważniejszy, ponieważ cała historia miasta była praktycznie „pisana” bezpośrednio z udziałem więźniów politycznych. Z losem więźniów wiąże się również legenda o wznoszeniu jednej z najpiękniejszych budowli w mieście – wieży ciśnień. Szkic projektu w stylu gotyckim wykonał Artur Tamvelius. Podczas remontu szczytu wieży odnaleziono rodzaj kapsuły czasu. Zawiera ona zapiski poświadczające, że to więźniowie zbudowali wieżę. Porównanie opisów okresów historii przedwojennej, wojennej i powojennej w dziejach mieszkańców tych miast pozwala nie tylko dostrzec wpływ polityki pamięci, ale także zaznaczyć te istotne punkty, które najwyraźniej przejawiają się w obu tekstach. Na przykład wątki rozwoju terytorium, bohaterstwo, troska o miasto i jego mieszkańców, konieczność zachowania lokalnej pamięci.

In every town, memory has its own unique content determined by the history of the place. The study focuses on the case of museums located in two small towns – Inta (the Komi Republic, sub-polar Urals) and Kotelnich (Kirov region). Methodologically, the study relies on a range of empirical methods (observation, interview, mental maps, etc). Among other things, the study has revealed the phenomenon of ‘inconvenient past’: political persecutions were mentioned by respondents rarely and briefly, especially in the light of the heroic battles of the Great Patriotic War and feats of labour during industrialization in the mid-20th century. The two chosen towns present polar cases as they are very different in terms of their history. The study has brought to light multiple memory cultures, in particular some remarkable differences in the memories about the events of pre-revolutionary history and about the contribution of political prisoners to the creation and development of these towns.