Sztetle, które zniknęły. Przywracani pamięci o utraconych wsiach i miasteczkach w przestrzeni dawnej galicyjskiej prowincji

Abstract

Штетлы были распространены в Галицийской провинции. Это были небольшие города, где большинство составляло еврейское население. Кроме того, в штетлах проживало польское население, а в Восточной Галиции – также украинское население. Они были примером мультикультурного мира, пережившего крах империй XIX в., существовавшего в межвоенный период и окончательно разрушенного в годы Второй мировой войны. Тема штетлов возрождается в течение нескольких десятилетий в пространстве памяти, а также в облике городов Подкарпатья и Малой Польши. В статье затронута тема восстановления и сохранения памяти о галицийских штетлах, раскрыт вопрос о влиянии польско-еврейских отношений на мифологизацию темы штетлов Галицийской провинции. Статья основана на широкой источниковой базе, включающей материалы архивов, периодической печати, мемуары и устные исторические источники.

Sztetle były powszechne w prowincji galicyjskiej. Były to małe miasteczka, zamieszkałe głównie przez ludność żydowską i mniejszość polską, a w przypadku Galicji Wschodniej także ludność ukraińską. Były przykładem wielokulturowego świata, który przetrwał upadek XIX-wiecznych imperiów, jakie istniały w okresie międzywojennym i ostatecznie położył kres tragedii II wojny światowej. Przez dziesięciolecia, przez dziesięciolecia marginalizowana, dziś nie tylko odradza się w przestrzeni pamięci, ale także staje się widoczna w fizycznej przestrzeni miast Podkarpacia i Małopolski. W tym wystąpieniu postaram się przedstawić proces przywracania pamięci dawnego galicyjskiego miasta, inicjatywy podejmowane przez lokalne społeczności, a także zastanowić się, jak przeszłe stosunki polsko-żydowskie wpłynęły na rozwinięte w społeczeństwie mityczne miasto galicyjskie. Postaram się też obalić ten mit. Artykuł oparty jest na obszernym materiale źródłowym. M. in. materiały archiwalne i drukowane, wspomnienia i relacje z historii mówionej.

Shtetls – small towns with a large Jewish population – were once scattered across Galicia. Some of their inhabitants were Polish and in Eastern Galicia, Ukrainians. Shtetls were a reflection of the multi-cultural world which survived the fall of empires in the nineteenth century, made it through the inter-war period and were finally destroyed in the years of World War II. There has been a recent revival of interest in shtetls, seen in particular as part of the town landscapes in Subcarpathia and Lesser Poland. The article discusses the revival and preservation of the memory about Galician shtetls and explores the influence of the Polish-Jewish relationships on the mythologization of shtetls in the Galician province. The study relies on a variety of sources, including archival materials, press publications, memoirs, and oral accounts