Малые города России: особенности формирования историко-культурного ландшафта

Abstract

В статье рассматривается понятие малого города и его эволюция на протяжении XX века. Анализируется динамика численности малых городов, их распределение по территории России, предложена классификация, позволяющая выявить особенности происхождения и функционирования историко-культурного ландшафта. Можно выделить несколько вариантов создания и развития малых городов: исторический город-крепость; промышленный город-завод XVIII в.; уездный город XVIII–XIX вв.; советский моногород (промышленный, аграрный, наукоград). Каждый из них имеет свою специфику формирования меморативного ландшафта, структура которого представлена памятными местами – сохранившимися архитектурными комплексами исторического или индустриального наследия, памятниками, музеями, библиотеками и архивами. Особое место в историко-культурной среде малого города занимают музеи, которые выполняют функции узла памяти, взаимодействуя с образовательными, культурно-просветительскими, информационными учреждениями города.

Rozdział analizuje koncepcję małego miasta i jego ewolucję na przestrzeni XX wieku. Analizie poddano dynamikę liczby małych miast, ich rozmieszczenie na terenie Rosji oraz klasyfikacje pozwalające na identyfikację cech pochodzenia i funkcjonowania. Istnieje kilka możliwości tworzenia i rozwoju małych miasteczek: historyczne miasto otoczone murami; przemysłowa fabryka miasta z XVIII wieku; miasto powiatowe z XVIII–XIX w.; mono-miasto sowieckie (miasto przemysłowe, rolnicze, naukowe). Każde z nich ma swoją specyfikę kształtowania krajobrazu pamięci, którego strukturę reprezentują miejsca zapadające w pamięć – zachowane zespoły architektoniczne dziedzictwa historycznego lub przemysłowego, zabytki, muzea, biblioteki i archiwa. Szczególne miejsce w środowisku historyczno-kulturowym małego miasta zajmują muzea, które pełnią funkcje węzła pamięci, współdziałając z instytucjami edukacyjnymi, kulturalnymi, edukacyjnymi, informacyjnymi miasta.

The article discusses the concept of a small town and its evolution in the 20th century. The analysis focuses on the changes in the number of small towns and patterns of their distribution across the territory of Russia. Classification of small towns is proposed based on their origins and characteristics of their historical-cultural landscape. The main types of small towns include the following: a historical town-fortress; an industrial factory town originating in the 18th century; an uezd town dating back to the 18–19th century; and a Soviet monotown (industrial, agricultural, and naukograd – science city). Each of these categories is characterized by its own peculiar memorative landscape, which comprises architectural complexes of historical or industrial heritage, monuments, museums, libraries and archives. A special role in the historical-cultural environment of a small town is played by museums, which perform the functions of ‘memory nodes’ by bringing together the town’s educational, cultural and information institutions and by interacting with them.