Klasztor św. Leibovitza, czyli archiwum jako centrum lokalnego uniwersum pamięci

Abstract

Роль провинциального государственного архива обсуждалась в течение многих лет. Это связано с существовавшей официальной позицией властей по вопросу статуса всей сети польских государственных архивов: предполагалось, что на местах это должны быть госучреждения, выполняющие два вида работ – «офисную» и «полевую». В настоящее время вновь идут дискуссии, а также предпринимаются попытки централизовать государственные архивы и, таким образом, маргинализировать (и, возможно, даже ликвидировать) «полевые» ячейки. Статья представляет собой обзор исследований по данной проблеме с 1940-х гг. до наших дней, который автор положил в основу собственного видения региональной роли государственного архива, иногда единственного мемориального учреждения в области, где других культурных и научных учреждений нет. С этой точки зрения архив подобен монастырю Св. Лейбовица из знаменитой книги Вальтера Миллера-младшего Кантичка для Лейбовица о культурной пустоте постапокалиптического мира.

Rola prowincjonalnego archiwum państwowego stanowi przedmiot dyskusji od lat. Związana jest ona z wizją całej polskiej sieci archiwów państwowych: stanowić ma placówkę administracji państwa w terenie – ów dychotomiczny na poły urząd na poły placówka naukowa – czy też jeszcze inny byt niźli archiwum metropolitarne. Dzisiaj te dylematy powracają na nowo wraz z próbami centralizacji archiwów państwowych i tym samym próbą marginalizacji (a może nawet likwidacji) komórek terenowych. Artykuł jest przeglądem literatury archiwalnej dotyczącej tego zagadnienia od lat 40. XX w. do dnia dzisiejszego, który autor uczynił podstawą do przedstawienia własnej wizji regionalnej roli archiwum państwowego, stanowiącego niejednokrotnie jedyną instytucję pamięci na wyjałowionej kulturowo i naukowo prowincji. W tej wizji są niczym klasztor św. Leibowitza na kulturowej pustce postapokaliptycznego świata ze słynnej książki Kantyczka dla Leibowitza Waltera Millera jr.

The role of provincial archives as centres of local memory has been a widely discussed topic in Poland. This debate centres around the Polish government’s view that archives should be state owned and perform two types of functions – ‘office work’ and ‘field work’. In particular, much criticism surrounds the government’s attempts to centralize state archives and thus marginalize (and, in all likelihood, even abolish) the units engaging in ‘field work’. The article provides an overview of the studies on this problem from the 1940s till present and substantiates the author’s own view of the regional role of state archives, which are sometimes the only memorial institutions in areas lacking other cultural or research institutions. In this respect, an archive can be compared to the Monastery of Saint Leibowitz from the famous book by Walter Miller Jr. ‘A Canticle for Leibowitz’ about the cultural void of the post-apocalyptic world.